242 İştirakler Hesabı : İşletmeden doğrudan veya dolaylı olarak diğer şirketlerin yöntemine ve ortaklık politakalarının belirlenmesine katılmak üzere edindiği hisse senetleri veya ortaklık paylarının izlendiği hesaptır.

İşletmenin diğer işletmelerin yönetimine veya ortaklık politikalarının belirlenmesine katılmak amacı ile edinildiği %10- %50 oranları arasındaki sermaye payına iştirak denmektedir. Bu oranın %10'un altında kalması hali bağlı menkul kıymetler, %50'nin üzerinde olması hali de bağlı ortaklık olarak ifade edilir.

İştirakler, tam ve dar mükelleflere ait anonim şirketlerin hisse senetleri, limited şirketlere ait iştirak payları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlere ait ortaklık payları ile iş ortaklıkları ve adi ortaklıklara ait ortaklık paylarını ifade etmektedir.

Kurumların, tam mükellefiyete tabi başka bir kurumun sermayesine iştiraklerden elde edilen kazançlar kurumlar vergisi Kanunu 8.Maddesi uyarınca kurumlar vergisinden istisnadır. Çünkü, istisnaya konu olan kazanç, kazancın elde edildiği ilk kurumlarda kurumlar vergisine ve gelir vergisi Kanunu'nun 94/6 maddesine göre stopaja tabi tutulmuştur. İştiraklerin, satımından doğan kazanç ise Kurumlar vergisine tabidir.

İştirak için sermaye taahhütünde bulunduğunda veya hisse senedi edinildiğinde bu hesaba borç, elden çıkarılmasında alacak Kaydedilir. İştirakin sermaye taahhüdü şeklinde gerçekleşmesi halinde, taahhüt edilen iştirak sermaye tutarı bu hesaba borç, 243 İştirakler Sermaya Taahhütleri hesabına alacak Kaydedilir. İştirak hisse senedi alınması gerçekleştiğinde bu hesaba borç, ödeme araçlarına alacak Kaydedilir. Bu hesaba Borç kalanı verir. Bu Hesabın kalanı mevcut iştiraklerin tutarını gösterir.

 

BORÇ	242 İŞTİRAKLER HESABI				ALACAK
ARTIŞLAR ( + )			AZALIŞLAR ( – )
BORÇ BAKİYE			ALACAK BAKİYE

 

 

242 İştirakler Hesabı Örnek Uygulamaları :

 

 

Örnek Uygulama 1 : Kafkasya Limited Şirketi, Yönetiminde söz sahibi olabilmek amacı ile 01.05.2… Tarihinde, yeni kurulmakta olan Ufuk Anonim Şirketi'nin 1.000 TL itibari değerli hisse senetlerinden %20 oranına tekabül eden 60 adet hisse senedini aynı değer ile satın almış ve karşılığını peşin ödemiştir.

 

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
1	242 İŞTİRAKLER HESABI        100 KASA HESABI           1.000 TL * 60 Adet : 60.000 TL İştirak Amacı İle Hisse Senedi Alımı Kaydı	60.000	60.000
	TOPLAM	60.000	60.000

 

 

 

BORÇ	242 İŞTİRAKLER HESABI				ALACAK
60.000			–
BORÇ BAKİYE		60.000	ALACAK BAKİYE	–

 

 

Örnek Uygulama 2 : Kafkasya Limited Şirketi Kurulmakta olan Ufuk Anonim Şirketi'nin sermayesinin %20'si karşılığında 20.05.2… tarihinde 2.000 TL sermaye taahhüdünde bulunarak iştirak etmiş ve taahhütünün tamamını 30.05.2… tarihinde nakit olarak yerine getirmiştir.

 

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
1	242 İŞTİRAKLER HESABI        243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜTLERİ HESABI            İştiraklere Taahhüt Edilen Sermaye Kaydı	2.000	2.000
	TOPLAM	2.000	2.000

 

 

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
2	243 İŞTİRAKLERE SERMAYE TAAHHÜTLERİ HESABI        100 KASA HESABI            İştirak Taahhüdünün Yerine Getirilmesi Kaydı	2.000	2.000
	TOPLAM	2.000	2.000

 

 

 

Örnek Uygulama 3 : Kafkasya Limited Şirketi daha önce ( 01.05.2… ) yönetimde söz sahibi olmak amacı ile aldığı Ufuk Anonim Şirketinin 1.000 TL itibari değeri ve 60 adet hisse senetlerini gerekli olduğundan satışa çıkarılmış ve 10.06.2… tarihinde her birini 1.400 TL'den peşin olarak satmıştır.

 

1.400 TL * 60 Adet : 84.000 TL

1.000 TL * 60 Adet : 60.000 TL

                        Kar : 24.000 TL

 

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
1	100 KASA HESABI  100.01 TL Kasası                       242 İŞTİRAKLER HESABI                   645 MENKUL KIYMET SATIŞ KARLARI HESABI    Hisse Senetlerinin Satış Kaydı	84.000	60.000  24.000
	TOPLAM	84.000	84.000

 

 

BORÇ	242 İŞTİRAKLER HESABI				ALACAK
60.000			60.000
BORÇ BAKİYE		–	ALACAK BAKİYE	–

 

 

Kurumların en az 2 tam yıl süreyle aktiflerinde yer alan iştirak hisseleri satışından doğan ve sermayeye eklenmesine karar verilen kazançları 1.1.2005 tarihinden itibaren kurumlar vergisi Kanunu'nun 8. maddesinin 12. bendi gereği vergiden istisna edilmiştir. Sermayeye eklenme işleminin satışın yapıldığı yılı izleyen ikinci takvim yılının sonuna kadar gerçekleşmesi şarttır. Bu süre içinde sermayeye eklenmeyen kazanç kısmı için uygulanan istisna dolayısıyla zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler zayi olmuş sayılır. Menkul kıymet ticareti ile uğraşan kurumların bu amaçla ellerinde bulundurdukları değerlerin satışından elde ettikleri kazançlar istisna kapsamı dışındadır.

 

 

Örnek Uygulama 3 : Kafkasya Limited Şirketi elindeki hisse senetlerinin 2.000 TL'lik kar payı kuponlarını keserek iştiraki olan tam mükellef Ufuk Anonim Şirketine 10.05.2… tarihinde göndermiş ve aynı gün kupon bedellerini tahsil etmiştir.

 

 

 

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
1	100 KASA HESABI  100.01 TL Kasası                                  640 İŞTİRAKLERDEN TEMETTÜ GELİRLERİHESABI    Kar Payının Tahsilatı Kaydı	2.000	2.000
	TOPLAM	2.000	2.000

 

 

Kurumlar vergisi Kanunu'nun 5.Maddesi ile kurumların tam mükellefiyete tabi başka bir kurumun sermayesine iştirakleri dolayısıyla sağladıkları kazançlar Kurumlar Vergisinden istisna edilmiştir.

 

Kurum Kazançlarının öncelikle kurumlar vergisine tabi tutulduğu bilinen bir durumdur. Buna göre bir kurumun başka bir kurumun sermayesine iştirakinin bulunması halinde, elde edeceği iştirak kazançları, daha önce iştiraki bulunduğu kurum bünyesinde vergilendirilmiş olacağından, tekrar vergilendirmeye yol açmamak amacıyla tekrar iştirak kazancı elde eden kurum bünyesinde vergilendirilmeyecektir. İştirak kazançları istisnasından yararlanmanın tek şartı, kar payının elde edildiği iştirakin tam mükellef kurum olmasıdır.