Aralıklı Envanter Yöntemi ( Tecrübe Yöntem veya Dönem Sonu Envanter Alma ) : Bu yöntemde Satılan ticari malın maliyeti, satış anında ya bilinmemektedir yada bilme gereği duyulmamaktadır. Bu yöntemi, birbirine benzer veya çok sayıda mal satan işletmeler kullanmaktadır.

İşletmelerin sattığı malların yıl içindeki fiyatları sürekli değiştiğinden, satılan aynı maldan hangilerinin hangi fiyattan girdiği tespit edilmeyebilir veya tespit etme ihtiyacı duyulmayabilir.

 

Bu durumda, satışlardan sağlanan kazancın tespit edilebilmesi için dönem sonunda yani envanter günü ( 31.12.2… ) ambarlarda elde kalan malların değeri tespit edilecerek dönem sonu stoklar bulunur. İşletmeye giren malların toplam değerinden yani 153 Ticari Mallar hesabının borç bakiyesinden, bulunan stokların değeri düşülerek satılan ticari malın maliyeti bulunur.

 

Örnek Uygulama 1: Aralıklı Envanter Yönemine göre yapılacak bu örnekte işletmenin mal aldığı satıcı firmayla olan ticari olayların muhasebeleştirilmesi gerçekleştirilecektir. Buradaki mal hesabı ile ilgili yevmiye kayıtlarının açıklamaları, konunun başındaki mal hesaplarının tanıtımını yaparken verilen açıklamalar ile aynıdır. İşletmenin açılış bilançosu aşağıdaki gibidir.

 

 

AKTİF	KAFKASYA LİMİTED ŞİRKETİ 01.01.2… TARİHLİ AÇILIŞ BİLANÇOSU			PASİF
100 Kasa		60.000	300 Banka Kredileri	10.000
102 Bankalar		30.000	320 Satıcılar	120.000
103 Verilen Çekler Ödeme Emirleri		( 20.000 )	321 Borç Senetleri	5.000
120 Alıcılar		40.000	500 Sermaye	100.000
153 Ticari Mallar		100.000
AKTİF TOPLAMI		235.000	PASİF TOPLAMI	235.000

 

İstenilenler :

 

1) 145.000 TL %18 KDV Hariç mal alınmıştır.

 

2) Satın Alınan Mallar için taşıması 5.000 TL %18 KDV Hariç masraf yapılmış ve firma kendi çekini vermiştir.

 

3) 40.000 TL mal, satıcı firmaya iade edilmiş ve borçtan düşülmüştür.

 

4) Satıcı Dönem Sonunda 10.000 TL iskonto yapmıştır.

 

5) Dönem Sonunda Mal Stoklarının Değeri 60.000 TL'dır.

 

Önce 2… yılı başında bir önceki yılın açılış bilançosundan faydanılarak hesapların açılış kaydı yapılacaktır. Bu açılış kaydında yer alan 153 Ticari Malların Tutarı, hesabın 153.01 Dönem Başı Stoklarına aittir. Daha sonra diğer işlemlerin yevmiye kaydına geçilecektir.

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
A	100 KASA HESABI  102 BANKALAR HESABI  153 TİCARİ MALLARHESABI  153.01 Dönem Başı Stok                                  103 VERİLEN ÇEK ÖDEME EMİR HESABI      300 BANKALAR HESABI    320 SATICILAR HESABI              321 BORÇ SENETLERİ HESABI                              500 SERMAYE HESABI   Açılış Kaydı	60.000 85.000           100.000	10.000 10.000          120.000  5.000          100.000
	TOPLAM	245.000	245.000

 

 

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
1	153 TİCARİ MALLAR HESABI  153.02 Mal Alışları 191 İNDİRİLECEK KDV HESABI    320 SATICILAR HESABI          320.01 Ufuk Limited Şirketi    Kredili Mal Alışı Kaydı	145.000   26.100	171.100
	TOPLAM	171.100	171.100

 

 

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
2	153 TİCARİ MALLAR HESABI  153.03 Alış Giderleri 191 İNDİRİLECEK KDV HESABI    103 VERİLEN ÇEKLER VE ÖDEME EMİRLERİ HESABI             Taşıma Ücretinin Kaydı	5.000      900	5.900
	TOPLAM	5.900	5.900

 

 

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
3	320 SATICILAR HESABI  320.01 Ufuk Limited Şirketi      153 TİCARİ MALLAR HESABI                          153.04 Mal Alış İadeleri    391.02 ALIŞ İADE KDV HESABI   Mal Alış İadesinin Kaydı	47.200	40.000       7.200
	TOPLAM	47.200	47.200

 

 

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
4	320 SATICILAR HESABI  320.01 Ufuk Limited Şirketi       153 TİCARİ MALLAR HESABI                          153.04 Mal Alış İadeleri             391.03 ALIŞ İSKONTO KDV HESABI   Mal Alış İskontosunun Kaydı	11.800	10.000      1.800
	TOPLAM	11.800	11.800

 

 

 

BORÇ	153 TİCARİ MALLAR HESABI				ALACAK
153.01 Dönem Başı Stok             110.000 153.02 Mal Alışları                       145.000 153.02 Alış Giderleri                        5.000     TOPLAM                                       260.000			153.04 Alış İadeleri                   40.000 153.05 Alış İskontoları              10.000     TOPLAM                                    50.000
BORÇ BAKİYE		210.000	ALACAK BAKİYE	–

 

 

 

                            KAFKASYA LİMİTED ŞİRKETİ 01.01.2…  –  31.01.2…   TARİHLİ GEÇİCİ MİZANI

	HESAP İSMİ	TUTAR		KALAN
		BORÇ	ALACAK	BORÇ	ALACAK
1	153 TİCARİ MALLAR HESABI	260.000	50.000	210.000	–
	TOPLAM	260.000	50.000	210.000	–

 

 

Yukarıda yer alan 153 Ticari Mallar Hesabının borç bakiyesi olan 210.000 TL aynı zamanda geçici Mizanda yer almaktadır. Yani, işletmenin dönem sonunda yapacağı envanter çalışmaları sırasında hesaptaki tutar bir hesap dönemi boyunca işletmenin satmak için  alınan ticari malların alış maliyetinin 210.000 TL olduğunu söylemektedir. ( Not : Mizanda Borç Alacak Tutarları ile Borç Alacak Kalanı Alt Toplam Tutarları Birbirine eşit Olmak zorundadır. Örneğimizde alt toplam tutarları birbiriyle eşit değildir sadece 153 Ticari Malların Mizanda nasıl gözüktüğünü görmeniz açısından Örnekte eşitlik sağlanmamıştır. )

 

Bu aşamada yapılması gereken deponun ( Ambarın ) sayılmasıdır. Dönem sonunda yapılan bu sayım sonucu bulunan ticari malların parasal tutarı ise, satılamayan ve işletmenin elinde kalmış olan ticari malların maliyetini anlatır. Diğer bir deyişle bu kavram aslında dönem sonu stoktur. Satmak için alınanlardan satılamayanları çıkartımı sonucu bulunacak tutar ise, satılanların tutarı olacaktır. Bu satılanların tutarı ise, satılan ticari malların maliyetidir.

 

Yapılan stok sayımı sonucu bulunan yani satılamayan ticari malların  maliyetinin 60.000 TL olduğunu varsayarsak, aşağıda anlatılacak olan STMMM formülünde dönem sonu stokların DSS değeri 60.000 TL olacaktır.

 

Sonuç olarak sadece bu yöntemde kullanılan satılan ticari malların maliyeti STMM formülü aşağıda verilmiştir.

 

Aralık Envanter Yöntemi Formülü : STMM = ( Dönem Başı Mal Stoku + Dönem İçi Mal Alışları ) – Dönem Sonu Stok

 

Bu formüldeki STMM aslında çıkandır. Dönem Sonu Stok DSS ise kalandır. Dönem Başı Stok ( DBS ) + Alışlar ise gireni anlatır. Sonuç Olarak bir stok hesabının defteri kebiri aşağıdaki gibidir.

 

 

BORÇ	STOK HESABI				ALACAK
GİREN			ÇIKAN
KALAN			KALAN

 

 

BORÇ	153 TİCARİ MALLAR HESABI				ALACAK
Dönem Başı Stok      Dönem İçi Mal Alışları ( + ) KALAN			Satılan Ticari Mallar Maliyeti   ( – ) DÖNEM SONU STOK

 

 

Formülde yer alan alışlar kavramında ise sorun vardır. Alış giderleri ile alış iskontosunun olmadığı bir ortamda buradaki Alışlar kavramı, işletmenin bütün hesap dönemi içinde almış olduğu ticari malların gerçek alışını anlatabilir. Fakat alış gideri ile alış iade ve iskontosunun olduğu bir ortamda burdaki alış kavramı, işletmenin bütün hesap dönemi içinde almış olduğu ticari malların gerçek alışını asla anlatmaz. Bu alışlar kavramının Net olması lazımdır. Bu sonuca ulaşabilmek içinde aşağıdaki formül oluşturulabilir.

 

Net Alışlar = ( Dönem İçi Alışlar + Alış Giderleri ) – ( Alış İade + Alış İskontosu )

 

Bu formülden hareketle örneğimizdeki parasal tutarları bu formüle yazar ve STMM formülüne uygularsak aralıklı envanter yöntemine göre STMM'nin parasal tutarını bulabiliriz.

 

Net Alışlar = ( 145.000 + 5.000 ) – ( 40.000 + 10.000 )

 

Net Alışlar = ( 150.000 ) – ( 50.000 )

 

Net Alışlar = 100.000 TL

 

STMM = ( Dönem Başı Mal Stokları + Net Alışlar ) – Dönem Sonu Stok

 

STMM = ( 110.000 + 100.000 ) – 60.000

 

STMM = ( 210.000 ) – 60.000

 

STMM = 150.000 TL

 

153 Ticari Mallar Hesabının borç bakiyesi aslında yukarıda verilen formülün parantez içindeki kavramların parasal tutarına eşittir. Yani, Dönem Başı Mal Stokları + Net Alışlar Tutarı hesabın borç bakiyesi olan 210.000 TL'na eşittir. Bu parantez içindeki iki kavramada Satışa Hazır Malların Maliyetini dersek, STMM formülü şu şekilde de oluşabilir.

 

STMM = ( Dönem Başı Mal Stokları + Net Alışlar ) – Dönem Sonu Stok

 

STMM = Satışa Hazır Malların Maliyeti – Dönem Sonu Stok

 

STMM = 210.000 – 60.000

 

STMM = 150.000 TL

 

Bulunan bu STMM tutarı yani 150.000 TL 153 Ticari Mallar Hesabından Düşülerek mal hesabının Dönem Sonu Stokların değeri kadar borç bakiye vermesi sağlanır.

 

Bu aşamadan sonra yazılacak yevmiye kaydı aslında bir envanter işleminin yevmiye kaydıdır. Yevmiye Maddesinin borç tarafı 621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabı oluştururken, Alacak tarafı 153 Ticari Mallar Hesabıdır.

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
1	621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HESABI        153 TİCARİ MALLAR HESABI      Satılan Malların Maliyetinin Kaydı	150.000	150.000
	TOPLAM	150.000	150.000

 

 

Yapılan her yevmiye kaydından sonra o kayıttaki tutarların ilgili defteri kebir hesaplarına yazılması şarttır. Yukarıdaki yevmiye kayıtlarından sonra Ticari Mallar Hesabının defteri kebiri aşağıda verilmiştir.

 

BORÇ	153 TİCARİ MALLAR HESABI				ALACAK
153.01 Dönem Başı Stok             110.000 153.02 Mal Alışları                       145.000 153.02 Alış Giderleri                        5.000     TOPLAM                                       260.000			153.04 Alış İadeleri                   40.000 153.05 Alış İskontoları              10.000 153.06 Stmm                            150.000    TOPLAM                                   200.000
BORÇ BAKİYE		60.000	ALACAK BAKİYE	–

 

31.12.2019 tarihinde 153 Ticari Mallar Hesabının borç bakiyesi 60.000 TL'dır. Şu andaki bu tutarda, işletmenin sayım sonucu bulunan tutarını yani, işletmenin dönem sonu stoklarının değerini vermektedir. Bu tutar, 2019 yılının kesin mizan, kapanış bilançosu ve kapanış kaydında yer alırken aynı zamanda 2020 yılının da açılış bilançosu ve açılış kaydında da olacaktır.

 

621 Satılan Ticari Mallar Maliyeti Hesabı gelir tablosunun bir hesabıdır. Herhangi bir değişikliği tabi olmadan satılmak amacı ile alınan ticari mallar ve benzeri kalemlerin maliyetini gösteren hesaptır. Dönem Sonunda Gelir Tablosu hesaplarından diğer gider hesapları ile 690 Dönem Karı veya Zararı Hesabına atılması gerekir.

 

	AÇIKLAMA	TUTAR
		BORÇ	ALACAK
1	690 DÖNEM KARI VEYA ZARARI HESABI       621 SATILAN TİCARİ MALLAR MALİYETİ HESABI      Gider Hesabının Dönem Karı Zararı Hesabına Devri Kaydı	150.000	150.000
	TOPLAM	150.000	150.000